Geçen sene bu zamanlarda, Büyük Millet Meclisi Anayasa Komisyonu başkanı ve AKP milletvekili Burhan Kuzu, konuğu olduğu bir televizyon programı sırasında Avrupa Komisyonu’nun Türkiye İlerleme Raporu’nu “çöpe atılacak rapor” diye nitelendirip bir nüshasını yere fırlatmıştı! Neyse ki, bu seneki yeni İlerleme Raporu daha olumlu bir şekilde karşılandı.

Bu değişikliğin arkasında 2012 sonundan beri yaşanan bazı gelişmeler var. Şubat 2013te Fransa Dışişleri Bakanı Laurent Fabius, Fransa’nın AB – Türkiye görüşmelerinin yeniden başlatılmasından yana olduğunu açıkladı. Bu açıklama, Türk – Fransız ilişkilerinin Nicolas Sarkozy döneminde uğradığı “hasarın tamiri” yönünde Fransa’nın attığı ilk olumlu adımdı (1). Hemen ardından Angela Merkel, Almanya’nın da Fransa’yla aynı fikirde olduğunu açıkladı.

Aslında görüşmelerin Haziran ayında başlaması gerekiyordu. Ancak Gezi Parkı direnişlerine karşı hükümetin aşırı güç kullanması AB üyelerinde olumsuz bir etki yarattı. Sonunda, 28 üye ülkenin temsilcileri Türkiye ile görüşmelerin yeniden başlatılmasına 22 Ekim’de – AB kurallarının gerektirdiği gibi – oybirliğiyle karar verdiler. Böylece, üç senedir bir tür “dondurucu”ya alınmış olan görüşmeler, 5 Kasım’da “Bölgesel Politika va Yapısal Araçların Koordinasyonu” başlıklı 22nci faslın açılmasıyla tekrar başladı.

İki tarafta neler değişti?

Temelde, ne Avrupa Birliği’yle Türkiye’nin ortak çıkarları ne de Türkiye’nin üyeliği önündeki engeller değişmiş değil. Değişen, Avrupa Komisyonu’nun Türkiye ile son yıllarda bozulan ilişkilerin daha fazla hasar görmesini önleme kararı. Ayrıca, köşe yazarı Murat Yetkin’in savunduğu gibi, başarısız Arap Baharı deneyiminden sonra Avrupa liderlerinin, Türkiye’nin laikliği temel alan anayasası ile diğer Müslüman ülkelere örnek teşkil ettiğinin ve bunun Avrupa için öneminin bir kez daha ayırdına vardıkları söylenebilir (2).

Türkiye açısından değişenlere gelince:

– “Arap Baharı” hükümetin umduğu yönde gelişmedi. Suriye sorunu bunun bariz bir örneği;

– AB ve NATO dışında stratejik ittifak arayışlarından (Şamgen [3], Kafkasya İstikrar ve İşbirliği Platformu ve son olarak da Şanghay İşbirliği Örgütü [4]) somut bir sonuç çıkmadı (5).

Bu arada, Türk kamuoyunda AB üyeliğine destek %44’e düşerken (bu oran 2004’te %73tü), dış politikada “Türkiye kiminle işbirliği yapmalı?” sorusuna “Türkiye yalnız hareket etsin” diyenlerin oranı da %38’i buldu (bkz. Alman Marşal Fonu’nun son Transatlantik Eğilimler Raporu [6]).

Türkiye’de Avrupa’ya ilginin azalmasını, Avrupa ülkeleri kamuoylarının hatırı sayılır bir kısmının Türkiye’nin üyeliğine karşı olmasıyla kısmen açıklamak mümkün. Buna, Avrupa ile restleşmeyi tercih ederek gerilimi arttıran Türk hükümetinin de etkisini eklemek gerekir. Ayrıca Avrupa’daki ekonomik krizin Türk kamuoyunda AB’nin imajını epey zedelediği de bir gerçek.

Öte yandan, “Kopenhag Kriterleri”nin ülkenin iç işleri açısından önemi, dış politikaya nazaran daha kolay anlaşılabilir olsa gerek. Gerçekten de, özellikle 2002 – 2005 yılları arasında hayata geçirilen reformlarda AB kriterleri büyük ölçüde “pusula” rolü oynamıştı. Kaldı ki, Gezi direnişine karşı aşırı güç kullanılması da, son haftaların kızlı – erkekli öğrenci yurtlarının yasaklanması yönündeki söylem de, sonuçta Kopenhag Kriterleri’nin koruduğu toplantı özgürlüğünün ve özel hayat hakkının ihlallerinden başka birşey değil.

Sonuç olarak görünen şu ki, hükümet ne zaman AB kriterlerinden uzaklaşsa, insanların temel hak ve özgürlüklerinin ihlal olasılığı artıyor.

(1) (Fransızca) http://www.turquieeuropeenne.eu/5430-perceptions-turques-de-la-france.html

(2) http://www.radikal.com.tr/yazarlar/murat_yetkin/ab_ile_kopruleri_tamirde_fasil_firsati-1157031

(3) Türkiye, İran, Irak ve Suriye arasında, Avrupa’nın Schengen’ine ‘nispet’ olarak adlandırılmış vizesiz geçiş anlaşması

(4) Çin Halk Cumhuriyeti, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Özbekistan’dan oluşan politik, askeri ve ekonomik işbirliği örgütü

(5) http://taraf.com.tr/cengiz-aktar/makale-stratejik-bosluk.htm

(6) (İngilizce) http://trends.gmfus.org/files/2013/09/TTrends-2013-Key-Findings-Report.pdf